Fakty i mity o szczepionkach na COVID-19 | część 1

Opublikowano 15 lutego 2021 · Zaktualizowano 22 marca 2021

Pierwszy wpis w temacie weryfikacji informacji poświęcę najgłośniejszej sprawie ostatniego czasu. Od pojawienia się szczepionek i rozpoczęcia szczepień w Polsce mijają już miesiące, lecz w sieci wciąż można przeczytać sporo komentarzy świadczących o dezinformacji w tej kwestii. Postanowiłem więc zebrać to, czego sam dowiedziałem się do tej pory w formie Q&A – każdą napotkaną przeze mnie wątpliwość ubiorę w formę pytania (lub stwierdzenia do polemiki), na które podam odpowiedź okraszoną wiarygodnym źródłem informacji.

Moim celem nie jest namówienie Was do szczepień, a jedynie zebranie wiarygodnych odpowiedzi na najczęściej pojawiające się wątpliwości w jednym miejscu.

Dodam jeszcze gwoli ścisłości – nikt mi za to nie płaci. 🙂

Ten wpis pierwotnie miał być napraaaawdę długi, ale postanowiłem podzielić go na trzy części. Dzięki temu łatwiej będzie przeczytać całość i nie zasnąć po drodze 😉 W niedługim czasie pojawią się dwie kolejne tury w tym samym temacie.

Jak to się stało, że szczepionka jest tak szybko?

To jedno z pierwszych pytań które pojawiają się w kontekście szczepionek na COVID. Pytanie na pierwszy rzut oka wydaje się oczywiste – pierwsze przypadki zakażeń w Wuhan miały miejsce pod koniec 2019 roku, a realnie pandemia zaczęła się na przełomie lutego i marca 2020. Mamy obecnie luty 2021, a szczepionki pojawiły się na przełomie listopada i grudnia 2020. Jak widać nie minął nawet rok. Jak to się stało, że szczepionki stworzono w okresie krótszym niż 12 miesięcy, podczas gdy typowa szczepionka powstaje w okresie kilku, a nawet kilkunastu lat?
Wpływ na to ma kilka czynników:

Szczepionki na COVID nie opracowano od zera [1]. Chociaż samą szczepionkę zaczęto opracowywać na początku 2020 roku, to jednak sam SARS-CoV 2 jest w 80% zgodny genetycznie z pierwszym wirusem SARS odpowiedzialnym za pandemię z przełomu 2002 i 2003 roku. Samą technologię szczepionek mRNA opracowywano już od ponad dziesięciu lat. Można to (w „kulawy” sposób) porównać do pistoletu malarskiego. Aby uzyskać konkretną barwę malowanego obiektu konieczne jest wsadzenie do podajnika farby w wybranym kolorze. Prace nad pistoletem (technologią szczepionek mRNA) trwały przez lata, ale farbę (właściwy fragment mRNA konkretnego wirusa) można zorganizować w krótkim czasie.
Pierwszy raz w historii naukowcy mieli nieograniczony budżet[1] do prac nad szczepionką, co sprawiło, że kolejne fazy badań mogły na siebie nachodzić. W normalnych warunkach naukowcy muszą ukończyć jedną fazę badań, przedstawić wyniki i oczekiwać na aprobatę i finanse, by móc kontynuować prace w ramach kolejnej fazy. Tym razem było inaczej – naukowcy mogli od razu przechodzić do kolejnych faz, nawet będąc w trakcie fazy poprzedniej (o ile oczywiście wyniki były obiecujące). Pozwoliło to skrócić proces o całe miesiące.
Postęp technologiczny pozwolił na poznanie kodu genetycznego koronawirusa już w styczniu 2020 [2], a Węgrzy określili pełny kod w marcu 2020 (kilka tygodni po starcie pandemii w Europie) [3]. Jeszcze kilka lat temu zajęłoby to miesiące, a może i lata.
Siła mediów społecznościowych sprawiła, że grupy do badań klinicznych udało się zorganizować w ciągu doby (zwykle trwa to nawet kilka miesięcy).
W badaniach pominięto dwie najtrudniejsze do skompletowania grupy – dzieci i kobiety w ciąży. Badania na tych grupach zostały odroczone i zostaną przeprowadzone później.

Szczepionka jest przecież ciągle w fazie badań! To eksperyment!

To stwierdzenie ujawnia pewne niezrozumienie tematu badań nad lekami. Owszem, szczepionki na COVID-19 są obecnie w IV fazie badań klinicznych. Tylko czym jest ta faza? Otóż jest to faza tzw. „badań porejestracyjnych” [4][5], czyli badań prowadzonych po dopuszczeniu leku do obrotu. Nie ma możliwości by wykonać ją wcześniej. Tak samo dzieje się z każdym innym lekiem czy szczepionką dopuszczonymi do obrotu.

Ta szczepionka nie została dobrze przebadana. Skąd mam wiedzieć, że jest bezpieczna?

Szczepionki na COVID-19 przeszły normalne badania kliniczne I, II i III fazy.
Dla szczepionek dopuszczonych w UE liczby dla fazy III wyglądają następująco:

Szczepionka Pfizer/BioNTech: grupa liczyła 43 661 osób zróżnicowanego pochodzenia i w różnym wieku [6]
Szczepionka Moderny: grupa liczyła ponad 30 tys. osób zróżnicowanego pochodzenia i w różnym wieku [7]
Szczepionka AstraZeneca: grupa liczyła ponad 11 636 osób zróżnicowanego pochodzenia i w różnym wieku [8]

Nie można więc stwierdzić, że szczepionki te zostały przebadane słabiej niż inne. Różnica polega jedynie na zintensyfikowaniu procesu badań w czasie (patrz: odpowiedź do pytania 1.).

Dla przykładu, w 2015 roku badano szczepionkę przeciwko WZW typu B. W trzeciej fazie wzięło udział 8374 osób [9].

Szczepionki nie dopuszczono do użytku dla dzieci i kobiet w ciąży. To pewnie dlatego, że jest niebezpieczna.

Jak wspomniałem w odpowiedzi do pierwszego pytania, część producentów zrezygnowała z badań klinicznych na grupach dzieci i kobiet w ciąży, ponieważ te grupy jest najtrudniej skompletować w krótkim czasie. Niemniej obecnie badania w tych grupach trwają [10]. Wyniki poznamy zapewne nie prędzej niż za kilka miesięcy.

Czy szczepionka ma szkodliwy wpływ na płodność?

W sieci można znaleźć informacje o tym, że szczepionki mogą powodować problemy z płodnością. Wśród ekspertów panuje jednak konsensus, że jest to raczej rozważanie teoretyczne trudne do udowodnienia w praktyce. Nie będę tutaj się zbyt mocno na ten temat rozpisywał, ponieważ istnieje ryzyko, że coś przekręcę. Polecam sięgnąć do źródła [11].

W skrócie dodam tylko, że to ryzyko jest równie mocne w przypadku przejścia COVID-19 po zarażeniu i jest oceniane na znikome. Nie ma na nie dowodów poza rozważaniami teoretycznymi.

Na koniec polecam także zapoznać się z filmami z kanałów „Nauka. To Lubię”, „Uwaga! Naukowy Bełkot” i Kasi Gandor: